Okres pandemii spowodował negatywne skutki dla całego kraju i jego obywateli, skutki zarówno społeczne jak i gospodarcze. Spowodował zarówno ograniczenie działalności, ale i upadek wielu firm, produkcyjnych i usługowych, a także zapaść na rynku pracy. Aktualnie trudno jest w całości je określić i wycenić. Są one najbardziej widoczne na rynku pracy. Tylko w kwietniu br. liczba etatów w sektorze przedsiębiorstw, w porównaniu z marcem br., zmniejszyła się o prawie 153 tys. tj. o 2,4%, jednocześnie Ministerstwo Pracy zakłada, że do końca roku bezrobocie może sięgnąć do około 10 proc. Dolegliwości te są szczególnie dotkliwe dla najmniejszych przedsiębiorstw i zatrudnionych w nich pracowników tj. mini przedsiębiorstw, zatrudniających do 9 pracowników, jak i małych zatrudniających do 49 pracowników.

Mini przedsiębiorstwa, przed wybuchem pandemii stanowiły ponad 96% wszystkich firm, zatrudniały około 40% pracowników sektora przedsiębiorstw i miały 31 % udział w tworzeniu budżetu państwa. Najwięcej z nich działało w sferze usług – 53%, 23.9% w handlu, 13,6% w budownictwie i 9,4% w przemyśle. Większość z nich, bo ponad 87% było podmiotami osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, w tym często jednoosobowo. Z kolei firmy małe, które stanowiły tylko 3 % ogólnej ilości przedsiębiorstw, miały 8 procentowy udział w tworzeniu budżetu państwa i zatrudniały ponad 12% osób pracujących w sektorze przedsiębiorstw. Tak więc, w obu tych grupach przedsiębiorstw zatrudnionych było ponad 50% osób pracujących w sektorze przedsiębiorstw i tworzyły one około 39 % budżetu państwa. Dlatego też, wspieranie odbudowy i rozwoju obu tych grup firm, aczkolwiek jednostkowo mniej efektywnych w swej indywidualnej działalności od przedsiębiorstw średniej wielkości i największych, z uwagi na ich rolę w kształtowaniu sytuacji materialnej obywateli, budowaniu budżetu państwa i rozwoju poszczególnych jego regionów, ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego kraju.
W istniejącej w kraju sytuacji szczególne znaczenie ma przeciwdziałanie bezrobociu i tworzenie warunków dla rozwoju gospodarki po wygaszeniu epidemii. Dotyczy to zarówno całej gospodarki, jak i najsłabszych ekonomicznie mini i małych firm.
W mini firmach średnie wynagrodzenie osób w nich zatrudnionych wyniosło w 2017 roku 2822 złotych brutto (według raportu PARP o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, 2019 str.29) i było znacznie niższe od średniego zarobku osób zatrudnionych w małych i średnich przedsiębiorstwach (3981 zł i 4662 zł). Poziom wynagradzania pracowników z poszczególnych sfer jest, w określonym stopniu, konsekwencją wielkości przychodów uzyskiwanych przez poszczególne firmy. Z kolei o wysokości udziału poszczególnych grup przedsiębiorstw w budżecie państwa decyduje, oczywiście poza samym systemem podatkowym, ich ilość i produktywność, przy czym wielkość udziału poszczególnych grup jest znacznie zróżnicowana. Najwyższa jest w grupie przedsiębiorstw największych, a w grupie przedsiębiorstw małych jest znacznie wyższa od mini firm. Zróżnicowanie to ma wpływ na wysokość średniej płacy brutto uzyskiwanej przez pracowników zatrudnionych w poszczególnych grupach przedsiębiorstw.
W polskiej gospodarce, odmiennie niż w gospodarkach europejskich państw zachodnich sfera mini firm zdominowana jest przez jednoosobową działalność gospodarczą osób fizycznych. Struktura ta ma istotny wpływ zarówno na udział obu tych grup przedsiębiorstw w tworzeniu budżetu państwa jak i poziom wynagradzania zatrudnionych w nich pracowników. Stąd też, dla poprawy sytuacji ekonomicznej obu tych sfer przedsiębiorstw i wzrostu zarobków zatrudnionych w nich pracowników, ważnymi są działania zarówno dla eliminacji skutków pandemii jak i dla poprawy efektywności ekonomicznej ich działania. Wśród nich istotnymi powinny być działania na rzecz poprawy efektywności zarządzania nimi, ich organizacji oraz innowacyjności. Istotne znaczenie powinna mieć również zmiana struktury wielkości tych firm, a szczególnie zwiększenia ilości przedsiębiorstw z wieloosobową kadrą efektywnych pracowników.
Widząc negatywne skutki pandemii, koniecznym jest podjęcie działań dla, nie tylko ich eliminowania, ale również unowocześnienia i rozwoju działających tam firm. Problemami funkcjonowania sektorów mini, małych i średnich firm zajmuje się wiele instytucji i szereg organizacji. Jednak na ich marginesie znalazły się niektóre problemy specyficzne i wspólne dla obu tych grup firm a wynikające ze specyfiki i skali ich działania, a szczególnie dotyczące efektywności zarządzania nimi i organizacji, innowacyjności działania oraz logistyki realizacji poszczególnych procesów.
Dlatego też, dla likwidowania skutków pandemii istnieje konieczność odbudowy i rozwoju wielu przedsiębiorstw, a w tym również zwiększania efektywności działania firm zaliczanych do sektora mini i małych firm. Dla określenia proponowanych działań, przyjmuje się określenie efektywności ekonomicznej jako relacji dochodu z prowadzonej działalności do poniesionych nakładów na jego uzyskanie (zatrudnienia, majątku trwałego, inwestycji, zużytych surowców i materiałów, energii elektrycznej itp.).
Jednymi z metod jej wzrostu może być usprawnianie metod zarządzania nimi, a w sytuacji przedsiębiorstw produkcyjnych również unowocześnianie wykorzystywanych przez nie technik i technologii produkcji. Dla podjęcia próby sformułowania takich przedsięwzięć przyjąć można opinie prof. Lesława Habera ( wg „Zarządzanie małą firmą – możliwości i bariery w warunkach polskiej gospodarki „ Zeszyt Naukowy Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości” w Krakowie, numer 42,2016 str. 74). Zgodnie z nią, jedną z przyczyn niskiej dochodowości (a w konsekwencji również przychodowości) działania tych firm jest świadomościowy stereotyp wielu przedsiębiorców, że im mniejsza firma, tym mniejsze są wymagania dotyczące umiejętności i kompetencji w zakresie zarządzania. Opinia prof. Habera jest zbieżna z wielu innymi ocenami publikowanymi na ten temat. Dlatego też, jednym z kierunków działań dla rozwoju obu tych grup przedsiębiorstw jest usprawnianie zarządzania nimi.
Dla efektywnego zarządzanie przedsiębiorstwami konieczna jest nie tylko znajomość pięciu podstawowych jego funkcji takich jak: planowanie, organizowanie, rozkazywanie, koordynowanie i kontrolowanie ale również umiejętność ich zastosowania w praktyce. Jednocześnie koniecznym jest przyjecie fundamentalnego stwierdzenia twórców nauki o zarządzaniu, że efektywne kierowanie nie jest tylko sprawą osobistego talentu lecz nabytych umiejętności w wyniku nauki i doświadczenia. Dlatego też, podnoszenie kwalifikacji kadry, w tym szczególnie mini i mały firm, ma również istotne znaczenie dla ich odbudowy i rozwoju.
Aktualnie różnymi metodami szkoleni są specjaliści w zakresie zarządzania operacyjnego i strategicznego. Szkolenia te najczęściej dotyczą jednak problemów zarządzania dużymi i średnimi organizacjami gospodarczymi, produkcyjnymi i handlowymi. Natomiast niewiele jest prowadzonych szkoleń w zakresie rozwiązywania specyficznych problemów zarządzania mini i małymi firmami oraz doradztwa w zakresie usprawniania ich działania. Dlatego też, szczególnie z destrukcyjnym wpływem pandemii na działanie mini i małych firm, zasadnym jest wspieranie kadry tych przedsiębiorstw w rozwiązywaniu istniejących i pojawiających się nowych problemów związanych z ich dalszym funkcjonowaniem i rozwojem.
Wspieranie takie powinno polegać zarówno na organizowaniu szkoleń, doradztwie organizacyjnym, jak również wystaw i wymiany doświadczeń oraz ich propagowaniu. Istotnym powinno być również badanie form ich działania, szczególnie rozwiniętych podczas pandemii oraz ich wpływu na ich rozwój.
Jedną z form organizacji proponowanej działalności może być podjęcie jej przez już istniejącą jednostkę np. Instytut Społecznej Gospodarki Rynkowej lub utworzenie odrębnej placówki. W związku z proponowaną rolą takiego ośrodka, jego organizatorzy powinni pozyskać do współpracy zarówno naukowców zajmujących się problemami zarządzania, jak i praktyków prowadzących działalność gospodarczą, szczególnie w mini i małej skali. Istotnym będzie również, nawiązanie współpracy z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości i Rzecznikiem Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz innymi organizacjami zajmującymi się sprawami rozwoju gospodarczego i społecznego kraju.
Przy pozytywnej ocenie prezentowanej inicjatywy i pozyskaniu grona jej inicjatorów, celowym powinno być, przyjęcie jako pierwszego etapu jej realizacji, zorganizowanie konferencji poświęconej problemowi rozwoju mini i małych firm, ze szczególnym wyeksponowaniem ich roli w kształtowaniu rynku pracy i potrzeby poprawy ekonomicznej efektywności działania. Po ewentualnym zaakceptowaniu przedstawionego projektu, w proponowanej lub zmodyfikowanej formie, oczywiście koniecznym będzie pozyskaniem partnerów jak i jego sponsorów.

dr Janusz W. Bandurski