Wizyta ta miała kilka warstw wzajemnie się nakładających, z których, jak można sądzić ważną była religijna, wychodząca z założeń ekumenizmu bliskich m.in. Janowi Pawłowi II, ale także jego następcy. Druga to polityczna wynikająca z pozycji patriarchy w Rosji, gdzie prawosławie jest faktycznie religią państwową oraz reakcji strony polskiej, gdzie polskim gospodarzem wizyty był prezydent Bronisław Komorowski.
Na pokłosie wizyty religijnej składa się kilka elementów. Najważniejsze to zaprezentowanie zbliżonej oceny stanu i pozycji chrześcijaństwa w Europie i w świecie, gdzie wyraźnie zauważono postępującą laicyzację życia oraz podkreślenie upadku wartości moralnych, które przez wieki pod patronatem kościołów służyły utrwalaniu państw narodowych w Europie i strzegły cywilizację przed degradacją. Na gruncie tych ocen można domniemywać, że poprzez Polskę i polski kościół toczy się dialog Moskwy z Watykanem, który ma na celu po ponad pięciu wiekach rozłąki i wrogości zbliżenie obydwu wyznań chrześcijańskich. Można przypuszczać, że następnym ważnym krokiem w tym zbliżeniu może być wizyta papieża, Benedykta XVI w Rosji, która jest zapewne planowana, a Polska była miejscem rozmów na ten temat.
Istotny jest jednak i chyba równie ważny wymiar polityczny tej wizyty – treść wspólnej deklaracji, wypowiedzi przedstawicieli obydwu kościołów, deklaracje a także komentarze polityków i mediów. Ważne są reakcje polityków w obydwu krajach a także w świecie.
Media w większości krajów europejskich, ale i w Rosji, bardzo wyraźnie podkreśliły znaczenie tej wizyty dla relacji polsko-rosyjskich i możliwości zbudowania nowego rodzaju stosunków pomiędzy państwami. Generalnie Europie zależy na dobrych stosunkach z Rosją, nie wynika to tylko z daleko posuniętych więzi na płaszczyźnie energetycznej. Rosja to wielki rynek i mocarstwo jądrowe, które po latach kryzysu i przebudowy wyznacza sobie przyszłość w realiach światowych. Lepiej być z Rosją, niż przeciw niej. Taką filozofię wyznają Amerykanie, Chińczycy, także Niemcy czy Francuzi.
Z punktu widzenia interesów europejskich nie wszystkim jednak ta wizyta i deklaracja będzie się podobać. Chodzi o to, że wielu naszych partnerów w Unii ma poukładane dwustronne stosunki z Rosją, skutkują one ożywioną wymianą handlową, dobrymi relacjami  politycznymi. Znalezienie się Polski w tej samej sytuacji, co inni, wobec rozwijającej się szybko Rosji oznacza potrzebę nowego spojrzenia na nasze miejsce w tych relacjach. Tym bardziej, że w XX wieku bywały okresy, kiedy Zachód załatwiał interesy z Moskwą poprzez Warszawę.
Zimna wojna polsko-rosyjska, która trwa od lat z wydatnym udziałem części polskiej prawicy pod dyktando konserwatystów amerykańskich może ulec zakończeniu. Polska w ten sposób może wyjść, jako państwo w regionie, z pozycji przedmiotowej na podmiotową i w interesie zarówno własnym jak i europejskim, odgrywać istotną rolę strategiczną.
Ważne jest przewartościowanie optyki kościoła w Polsce na relacje z naszym wschodnim sąsiadem. Zaprezentowana jawi się jako wybiegająca do przodu, wielopłaszczyznowa, zbliżona do tej, którą ujawniono w przededniu słynnego listu biskupów polskich do niemieckich z roku 1965. Jej filozofia sprowadza się do sentencji: nie zapominamy przeszłości, ale ważna jest przyszłość.
Kościół w Polsce, jak twierdzi publicysta Gazety Wyborczej, wychodzi z „mgły smoleńskiej”, świadczy o tym wypowiedź przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski. Sytuacja ta powoduje nową jakość na polskiej scenie politycznej. Przede wszystkim antyrosyjskość przestaje być miarą patriotyzmu, co z wielką konsekwencją lansowała znaczna część prawicy. W pułapce znalazł się PiS, stąd milczenie z jego strony i ostrożne wypowiedzi podrzędnych liderów.
Wbrew niektórym opiniom, wizyta patriarchy Moskwy i Rosji w Polsce oraz jej dorobek jest wydarzeniem na miarę naszych czasów. Jego konsekwencje odczujemy w bliskiej, ale także w dalekiej przyszłości. Być może, tak jak dziś, po 50 latach jeździmy bez oporów do Berlina, tak i za kilka lat podobny stosunek będzie do podróży na wschód.
Nie ulega dla mnie wątpliwości, że pod wpływem opinii kościoła polska prawica musi dokonać głębokiego rozliczenia z przeszłością i z własną tożsamością. Dotyczy to nie tylko katastrofy smoleńskiej, ale również roli i funkcji polityki historycznej, która od wielu lat odgrywa dla niej rolę spoiwa i oręża politycznego.
Odnoszę wrażenie, że coraz bardziej, jako kraj demokratyczny, dochodzimy do sytuacji, w której pojawia się na scenie politycznej miejsce dla cywilizowanego ugrupowania o charakterze światłej chadecji.

Andrzej Ziemski