Wielki Brat patrzy dziś

Równo w 64 lata po opublikowaniu przez George’a Orwella książki[1] „Rok 1984” pojawił się nieznany nikomu wcześniej termin PRISM. Orwell, brytyjski socjalista i wybitny pisarz, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii w 1937 roku, uczulał w niej współczesny mu świat na zjawiska totalitaryzmu i ograniczenia prywatności, a tym samym wolności, przypisanej jednostce ludzkiej. Jego książka – futurystyczna, antyutopijna opowieść zawojowała świat, do dziś jest bestsellerem czytanym, mimo upływu czasu. Od kilkunastu dni jawi się nam ona jako nad wyraz aktualne przesłanie opisujące rzeczywistość początku XXI wieku.

Orwell jest autorem pojęcia „Wielki Brat patrzy” („Big Brother is watching you”), a także takich określeń jak: „nowomowa„ („new-speak”), „policja myśli” („thought police”), „dwójmyślenie” („doublethink”), „myślozbrodnia” („thoughtcrime”) i wizjonerem totalnej elektronicznej inwigilacji. Jego poglądy znalazły społeczne uznanie, zawojowały emocje milionów ludzi w całym świecie. Dziś wypowiedzenie któregoś z tych słów-wytrychów umieszczonych w zasobie Orwella uruchamia ludzką wyobraźnię i czujność.
O ile pół wieku wcześniej wizje Orwella były niewyobrażalną fantazją, to rozwój cywilizacyjny świata przybliżył ich realność. Faktem stała się globalizacja, faktem stało się zjawisko powstawania społeczeństwa informacyjnego opartego na koncepcji globalnej wioski powiązanej siecią wszechobecnego Internetu. Faktem stały się też takie zjawiska jak konfrontacja cywilizacji, militaryzacja, terroryzm i światowa walka o przywództwo. Stan ten wytworzył efekt alienacji i oderwania się elit od społeczeństw, upadek idei podmiotowości człowieka i dominację centrów nad peryferiami.
Idea demokracji jeszcze nie tak dawno żywa zaczęła stawać się w ostatnich latach pustym frazesem, a wolności i prawa człowieka parawanem do działań zniewolenia poprzez nowoczesne systemy uzależnień ekonomicznych i metody public relations tworzące świat konsumentów a nie obywateli. Te procesy zaszły już dość daleko. Nie po raz pierwszy w XXI wieku warto zadać pytanie, jaki praktyczny wymiar ma nasza demokracja?
Można przypuszczać, że PRISM to czubek góry lodowej. Nazwa ta dotyczy najbardziej znanego, globalnego elementu systemu inwigilacji elektronicznej, o którego istnieniu poinformował Edward Snowden, do niedawna pracownik NSA, czyli Agencji Bezpieczeństwa Narodowego USA. Pojawiają się jednak i inne nazwy systemów inwigilacji, o których raczej nie słyszał świat. Określenia zrozumiałe dla fachowców nic praktycznie nie znaczą dla przeciętnego człowieka. Wiadomo jednak, że człowiek jako użytkownik telefonu czy sieci Internetu jest elementem globalnej maszyny przetwarzającej trudne do określenia dziś ilości bitów informacji. Współczesny świat stoi dziś na informacji. Podejmowanie trafnych i skutecznych decyzji wymaga dostępu do informacji, szczególnie gdy w grę wchodzą interesy państw.
Państwa jednak różnie podchodzą do tego problemu, zależy to od ich tradycji, doświadczeń a także aktualnie obowiązujących doktryn politycznych, które przekładają się na realne działania. Ostatnie elementy dyskusji na temat PRISM, czy kilka lat wcześniej na temat ECHELON wyraźnie wskazują na bardzo rygorystyczne stanowisko USA i przebijające się obywatelskie i demokratyczne elementy w myśleniu europejskim.
Jest to wynikiem antyterrorystycznej polityki bezpieczeństwa, która jest realizowana w USA od 12 lat, po 11 września. Trzeba wziąć jednak pod uwagę fakt, że Stany Zjednoczone są państwem prowadzącym politykę globalną, do niedawna jeszcze były jedynym graczem, który porządkował całe swoje otoczenie globalne. Dziś świat staje się na naszych oczach tworem wielobiegunowym, stąd wydaje się, że sprawę PRISM i Snowdena należy traktować jako efekt zmagań globalnych i o porządek świata, i o przywództwo.
Problemem dla USA, ale także dla Europy jest skutek działań państwa amerykańskiego, obejmujących głównie terytorium i obywateli USA, które jednak ze względu na swój zakres i globalny charakter np. Internetu dotyczą innych krajów i obywateli innych państw.
Europejczycy są po wielu doświadczeniach z totalitaryzmem, który stał się jedną z przyczyn dwóch wojen światowych i masowej zagłady ludności wielu krajów. Europejczycy są uczuleni na wszelkie przejawy ograniczania wolności i demokracji. Z trudem, jak można sądzić, szczególnie młodzi, tolerują wszelkie działania dotyczące ograniczeń swobody w Internecie. Potwierdzeniem tego były niedawne wielotysięczne protesty praktycznie we wszystkich krajach Europy dotyczące porozumień w sprawie ACTA. Sprawa PRISM postawiła ten problem na nowo.
Jest niemal pewne, że cały amerykański rozbudowany system inwigilacji „bierze pod lupę” kontakty Polaków i innych mieszkańców naszego kontynentu. System działa mechanicznie. Z powodu jakiegoś słowa, zwrotu czy zawartych danych[2]  wzbudza zainteresowanie maszyn przeszukujących olbrzymi strumień informacji przepływający przez kable światłowodowe lub satelity. Specjaliści twierdzą, że takie sprawy jak przynależność Polski do NATO i bycie państwem sojuszniczym niewiele znaczy. Dla wywiadu USA najważniejszy podział to ten na obywateli Stanów Zjednoczonych i obcokrajowców.
Takie rozróżnienie wynika z podstawowego aktu prawnego, który legitymizuje działalność szpiegowską NSA – ustawy FISA[3]. Prawo to pierwotnie ustanowiono w 1978 roku, aby uregulować zakres działalność wywiadu po aferze Watergate i było wielokrotnie zmieniane po zamachach z 11 września 2001 roku. Stanowi ono, że służby wywiadowcze USA mogą szpiegować każdego, o ile mają „uzasadnione podejrzenie”, iż przebywa on poza Stanami Zjednoczonymi i nie ma obywatelstwa USA. Teoretycznie zezwolenie na taką działalność na okres roku wydaje specjalny sąd, na wniosek prokuratora generalnego i szefa wywiadu, ale w praktyce służby mogą działać z jego pominięciem, powołując się na ryzyko utraty cennych danych wywiadowczych w wypadku zwłoki.
Formalnie działalność NSA ma za zadanie służyć przeciwdziałaniu terroryzmowi. Al-Kaida i działające pod jej szyldem organizacje koordynują swoje działania przez Internet. Tam też propagują swoją ideologię i zdobywają nowych zwolenników. Nie przeszukiwanie sieci byłoby więc wg tej amerykańskiej doktryny kardynalnym błędem.
Wiele doniesień wskazuje, że Amerykanie mogą wykorzystać swoje możliwości inwigilacji opartej o wysokie technologie do mniej chwalebnych zadań. Już w 1998 roku badająca ECHELON specjalna komisja Parlamentu Europejskiego stwierdziła w swoim raporcie, że USA wykorzystują ten system także do wywiadu przemysłowego i zaleciła firmom oraz obywatelom Wspólnoty szersze stosowanie szyfrowania komunikacji.
Aktualnie, po informacjach dotyczących PRISM, w elitach narodowych i wspólnotowych w Brukseli trwają dyskusje, co z tym problemem zrobić. Ma on wiele aspektów technologicznych, politycznych, ale również obronnych.
Na przykład Andrzej Barcikowski, były szef Urzędu Ochrony Państwa, w ostatniej swej wypowiedzi[4] twierdzi, że po zakończeniu zimnej wojny znaczenie działalności wywiadowczej wcale nie uległo erozji. Globalnymi aktorami w tej grze wydają się pozostawać Amerykanie i Rosjanie, ale także rosnący w siłę Chińczycy. Wywiady są w mniejszym stopniu orężem ideologii, w większym stopniu torują drogę interesom gospodarczym czy militarnym poszczególnych krajów. Bywają też narzędziem w grze o reputacje państw w opinii międzynarodowej lub w oczach rodzimej opinii publicznej.

Właśnie ten drugi aspekt może okazać się szczególnie delikatny i bolesny, kiedy wywiad państwa X wpłynie skutecznie na zachwianie zaufania obywateli do władzy w konkurencyjnym państwie Y. Dzisiaj agent obcego wywiadu ukryty w strukturze innej służby wywiadowczej nie musi mieć wcale za priorytet przekazywanie wiedzy o osobach i modus operandi służby, którą zdradza. Jego rola może być inna i polegać na tym, że w pewnym momencie odziany w moralny strój patrioty, który przejrzał na oczy i zrozumiał, iż czyni zło, ujawnia co zrobił, uderza się w piersi i spogląda z niechęcią w kierunku własnego dotychczas państwa. A audytorium jest światowa opinia publiczna. Warto wziąć pod uwagę i taki mechanizm, kiedy pytamy, kim jest Edward Snowden – twierdzi Barcikowski.

Edward Snowden odegrał istotną rolę w upowszechnieniu praktyk, które w cywilizacji europejskiej uznane są za naganne. Amerykanie mają prawo go oceniać jako swego obywatela, ale nie mogą nie brać pod uwagę złożonego kontekstu praktyk, które wskazał publicznie.

Dla analizy szerszych problemów, jakie wynikają ze sprawy PRISM, ECHELON i im podobnych, los i kierunek lotu Edwarda Snowdena nie jest istotny. Istotne jest to, jakie wnioski dotyczące kształtowania ram wolności w sieci i poziomu demokracji są w stanie wyciągnąć główne państwa globalne, które stanowią o poziomie równowagi i bezpieczeństwie globalnym. Dotyczy to przede wszystkim USA, Rosji, Unii Europejskiej i Chin. Wielką rolę ma tutaj do odegrania Unia Europejska m.in. ze względu na historię i tradycję demokratyczną, jaką niosą za sobą europejskie państwa narodowe. Trzej pozostali gracze są w trakcie budowy i przebudowy swoich założeń ustrojowych, które zmienią się w związku z upadkiem w 1989 roku świata dwubiegunowego, później, bo kilka lat temu, świata jednobiegunowego, kryzysem ekonomicznym i brakiem jeszcze nowych, ożywczych doktryn rozwojowych w epoce ograniczonych zasobów naturalnych.
Bardzo wiele do zrobienia ma tutaj europejska, ale i polska lewica opierająca w większości swe założenia strategiczne o tradycję wolnościowe związane z doktryną socjaldemokratyczną. Wolność jednostki, prawa człowieka, równość szans, równość w dostępie do takich wartości jak edukacja, ochrona zdrowia czy informacja publiczna są tymi elementami, których lewica, jeśli chce istnieć, musi bronić.
Ważne jest, aby dziś lewica wyciągnęła właściwe wnioski z zagrożenia wolności i demokracji, jakie rodzą się na gruncie fałszywego pojmowania roli nowych technologii i osiągnięć cywilizacyjnych, dających możliwość ich wykorzystania przez elity przeciw społeczeństwom.

Andrzej Ziemski


Przypisy:
[1] George Orwell - Nineteen eighty-four. Wydawnictwo Penguin, 2011.
[2] Chodzi o tzw. słowa kluczowe, których wypowiedzenie lub napisanie uruchamia automatycznie systemy śledzące.
[3] Foreign Intelligence Surveillance Act, Wikipedia USA.
[4] Andrzej Barcikowski – Kim jest Edward Snowden. Defense24.pl 23.06.2013.

 

Wydanie bieżące

Recenzje

„Przemoc, pokój, prawa człowieka” to książka Jerzego Oniszczuka wydana co prawda w roku 2016, niemniej jej aktualność w ostatnich latach okazała się niezwykle ważna, dotyczy bowiem filozofii konfliktu i dopuszczalności przemocy, co autor wyraźnie podkreśla we wstępie.

Więcej …
 

Książka „Chiny w nowej erze” jest kwintesencją działań naukowych i publicystycznych dra Sylwestra Szafarza. Powstawała ona kilka lat. Jest chronologicznym zbiorem materiałów związanych z przemianami, jakie zainspirowane zostały przygotowaniami i skutkami 20. Zjazdu Krajowego KPCh.

Więcej …
 

Monografia  „Prawne i etyczne fundamenty demokracji medialnej” jest studium z zakresu ewolucji współczesnych demokracji i wskazuje na postępujący proces przenikania polityki i mediów, co znacząco wpływa na kształtowanie się nowych relacji człowiek – polityka w obliczu wolnego rynku i rewolucji technologicznej opartej o systemy cyfrowe. W pracy zostały poddane eksploracji i usystematyzowane zagadnienia, wartości i normy istotne dla zjawiska opisanej w literaturze kategorii społecznej – demokracja medialna.

Więcej …
 

 

 
 
 
 
 

Gościmy

Naszą witrynę przegląda teraz 18 gości 

Statystyka

Odsłon : 7241334

Temat dnia

Na Dzień Kobiet

Był rok 1857. Pracujące w fabryce bawełny kobiety zastrajkowały domagając się takiej samej płacy jak mężczyźni i równego traktowania. Minęło pół wieku  był rok 1909 kiedy w USA po raz pierwszy obchodzono dzień kobiet.

Więcej …

Na lewicy

W dniu 23 marca 2024 roku w Warszawie odbyła się Konwencja Polskiego Ruchu Lewicowego. Przyjęto uchwały programowe. Zostały wybrane nowe władze.

Więcej …
 

W dniu 13 marca 2024 roku w Warszawie odbyła się debata "Media publiczne z lewicowej perspektywy". Organizatorami była Polska Partia Socjalistyczna i Centrum Imienia Daszyńskiego.W panelu dyskusyjnym wystąpili: posłanka Paulina Matysiak, dr Andrzej Ziemski i Jakub Pietrzak.

Więcej …
 

W dniach 11 -13 marca, 2024 roku w Tarnowie, obradował III Kongres Pokoju zorganizowany przez prof. Marię Szyszkowską z udziałem środowisk naukowych z całej Polski. Otwarcia Kongresu dokonali: Prof. zw. dr hab. Maria Szyszkowska, Członek Komitetu Prognoz <Polska 2000 Plus> przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk oraz  Prof. dr hab. Tadeuszu Mędzelowski Dr H. C. Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu Wiceprezes Pacyfistycznego Stowarzyszenia.

Więcej …
 

W Warszawie w dniu 3 lutego 2024 roku zebrała się Rada Naczelna Polskiej Partii Socjalistycznej.
Dyskutowano na temat aktualnej sytuacji politycznej, zbliżających się wyborów samorządowych. Przedmiotem obrad i decyzji były sprawy organizacyjne.

Więcej …
 

W dniu 12 stycznia 2024 roku odbyło się w Warszawie posiedzenie Rady Mazowieckiej PPS. Poświęcone ono było analizie aktualnej sytuacji politycznej w kraju. Oceniono jej wpływ na zadania i politykę Polskiej Partii Socjalistycznej.

Więcej …
 

W dniu 9 grudnia 2023 roku w Warszawie odbyło się zebranie założycielskie Organizacji Młodzieżowej PPS „Młodzi Socjaliści”, która zawiązała się ponownie w wyniku otwartej inicjatywy władz centralnych PPS.

Więcej …
 

W dniu 5 grudnia 2023 roku w Warszawie odbył się pogrzeb Towarzysza Bogusława Gorskiego Honorowego Przewodniczącego Polskiej Partii Socjalistycznej.

Więcej …
 

W dniu 25 listopada 2023 roku w Warszawie odbyło się statutowe zebranie Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej. Przedmiotem obrad była ocena zakończonej wyborami do Sejmu i Senatu RP w dniu 15 października 2023 roku, kampania wyborcza, w której uczestniczyli kandydaci desygnowani przez PPS.

Więcej …
 

W dniu 18 listopada 2023 roku w Warszawie odbyło się spotkanie zorganizowane przez Komitet Warszawski PPS w związku z 131 rocznicą Kongresu Paryskiego, na którym zainicjowano powstanie Polskiej Partii Socjalistycznej.

Więcej …
 

W dniu 12 listopada 2023 roku w przeddzień 109 rocznicy walk warszawskich robotników pod przywództwem Organizacji Bojowej PPS z wojskami carskimi, w Warszawie na Placu Grzybowskim, pod obeliskiem upamiętniającym to wydarzenie, odbyło się uroczyste złożenie kwiatów.

Więcej …
 

W dniu 9 listopada 2023 roku odbyło się posiedzenie Rady Wojewódzkiej PPS – Mazowsze w sprawie wyborów parlamentarnych 2023..

Więcej …
 

W dniu 7 listopada 2023 roku przypadła 105 rocznica powołania w Lublinie Rządu Ludowego z premierem Ignacym Daszyńskim na czele. Z tej okazji przed pomnikiem Ignacego Daszyńskiego w Warszawie spotkali się działacze polskiej lewicy. Złożono kwiaty.

Więcej …