Lipski przypomniany

Niewiele  jest w polskiej historii osób tak bardzo zasłużonych i zapomnianych jednocześnie. Jego życiorys to gotowy scenariusz na serial telewizyjny. Jan Józef Lipski, bohater biografii Łukasza Garbala, doczekał się w końcu kompletnej monografii.


Autor, kustosz dyplomowany w Instytucie Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, oddziale Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie, dokonał gigantycznego wysiłku intelektualnego i organizacyjnego. Jego biografia bowiem składa się z dwóch tomów i liczy niemal dwa tysiące stron. Warto zaznaczyć, że jest to biografia źródłowa, a zatem dość szczegółowa, opisująca niemal każdy dzień życia „prezydenta opozycji”. Historycy chcący w przyszłości korzystać ze źródeł mają po lekturze tej książki ułatwione zadanie. Ilość przypisów oraz indeks nazwisk budzi szacunek. Nie jest to jednak lektura łatwa. Zwłaszcza dziś, gdy na rynku księgarskim zalewa nas cała masa książek pełnych prawicowej narracji i pełnej narodowego patosu. Patriotyzm i droga Lipskiego była zupełnie inna.
Jan Józef Lipski, zanim stał się legendą opozycji demokratycznej, kształtował swój charakter i światopogląd w typowym domu warszawskiej inteligencji. Pierwszą próbą charakteru było z pewnością, nie tylko zresztą dla Lipskiego, ale całego jego pokolenia, powstanie warszawskie. Jeszcze wcześniej Lipski związał z Szarymi Szeregami, uczestniczył na miarę swoich możliwości w konspiracji antyhitlerowskiej. Później przyszło powstanie i walka w pułku B1 Baszta na Mokotowie. Został za to odznaczony Krzyżem Walecznych. Rodzina Lipskiego w czasie okupacji niesie pomoc żydowskich współobywatelom, jego siostra Zofia zostaje następnie odznaczona Medalem Sprawiedliwa wśród Narodów Świata. Po wojnie nie poszedł do lasu, co dziś wydaje się niemal zdradą. Jego postawa była inna. Był autentycznym przeciwnikiem władzy komunistycznej, ale zdawał sobie sprawę, że w tych warunkach otwarta konfrontacja byłaby samobójstwem. Postanowił sprzeciwiać się jej w sposób pozytywistyczny. I temu pozostał wierny przez cały okres istnienia PRL.
Nazwisko Lipskiego nieodłącznie związane jest z okresem opozycji demokratycznej w PRL. Zaangażował się w nią niemal natychmiast. Jego moralny sprzeciw wobec rządów komunistycznych nie miał wymiaru otwartego konfliktu, ale symbolicznego i etycznego. Po wojnie absolwent polonistyki na UW, następnie krytyk i historyk literatury. Bodaj najlepszy w kraju badacz dorobku i twórczości Jana Kasprowicza. To jemu poświęcił swoją rozprawę doktorską. Po odwilży październikowej poświęcił się działalności w Klubie Krzywego Koła, choć wstąpił do niego jeszcze w 1955 roku,  jedynej enklawy wolności po 1956 roku, który ostatecznie przestał istnieć w 1962 roku. Symbolicznym końcem KKK była proces Anny Rudzińskiej, która pełniła funkcję sekretarza Klubu. Rola jaką Lipski odebrał w KKK nie była banalna. Była wyjątkowa i absolutnie pierwszoplanowa. Pełnił tam funkcję przewodniczącego i wiceprzewodniczącego. Nadawał ton i określał kierunek funkcjonowania Klubu. Po zamknięciu przez władze KKK Lipski zaczyna działalność w Loży Masońskiej „Kopernik”, gdzie przez niemal trzy dekady pełni funkcje przewodniczącego. Zastanawiające, że gdzie by nie był i gdzie nie działał, wzbudzał olbrzymie zaufanie, co potwierdzają funkcje, jakie pełnił. Zawsze na najwyższym szczeblu.
Lipski mawiał, że w marcu 1968 roku inteligencja zostawiła robotników samym sobie. To był błąd i należało w przyszłości wyciągnąć wnioski. Okazja nadarzyła się w czerwcu 1976 roku, kiedy to po drastycznych podwyżkach cen zastrajkowali robotnicy Radomia, Płocka i Ursusa. Urazy i niechęć robotników do inteligencji należało przezwyciężyć. Lipski słusznie uważał, iż tylko sojusz z robotnikami może w przyszłości doprowadzić do erozji systemu. Jest jednym ze współzałożycieli Komitetu Obrony Robotników, niemal z miejsca staje się jego skarbnikiem, co było dla innych czymś naturalnym, bowiem Lipski uchodził w swoim środowisku za człowieka, który pieniędzy nie lubi a zatem można mu zaufać. I te zaufanie wzbudzał.
To w czerwcu 1976 roku narodziła się masowa opozycja w PRL. Nieliczna, ale posiadająca ludzi, którzy z oddaniem przystąpili do akcji pomocy represjonowanym robotnikom. KOR był swoistym fenomenem. Gromadził bowiem ludzi naprawdę różnych, od harcerzy „Czarnej Jedynki” z Antonim Macierewiczem do Jacka Kuronia i Adama Michnika, byłych działaczy organizacji młodzieżowych. Byli tam nestorzy przedwojennej PPS: Steinsbergowa, Cohn, Szczypiorski, Pajdak. Był Józef Rybicki, legendarny dowódca Kedywu Armii Krajowej. Był również prof. Edward Lipiński, wybitny ekonomista, jedyny z KOR, który posiadał legitymację PZPR.
Przyznam, że najbardziej frapujący fragment książki dotyczy próbie odtworzenia PPS w kraju pod koniec lat 80-tych, której Lipski poświęcił się maksymalnie, rzucając na szali cały swój dorobek i życiorys. O odradzającej się Polskiej Partii Socjalistycznej ukazało się ostatnimi laty kilka książek, ale w książce Garbala możemy dotrzeć do nowych faktów, tak szczegółowo opisanych. Choć żyjący jeszcze świadkowie odradzającej się wówczas PPS mają jeszcze wiele do powiedzenia. Po „karnawale Solidarności” i wprowadzeniu przez władze stanu wojennego, entuzjazm jaki wywołało w kraju podpisanie porozumień sierpniowych, malał i topniał. Pod koniec lat 80-tych Solidarność była już tylko cieniem samej siebie. Odeszło wielu działaczy, wielu straciło nadzieje na kontynuowanie walki, wielu wyjechało. Jan Józef Lipski, który był w „Solidarności”, uważał, że to nie polityka powinna być domeną związku, ale stricte związkowa działalność. Polityką powinny zająć się partie polityczne.
Lipski niemal od zawsze, jak sam podkreślał, uważał się za socjalistę. Formalnie jednak do PPS nie mógł należeć. Przed wojną bowiem był za młody – rocznik 1926.A  po wojnie komuniści wytoczyli proces przywódcom PPS-WRN i dokonali tzw. zjednoczenia w 1948 roku z częścią „odrodzonej PPS”. Dziś wiemy, że poprzez jego zaangażowanie w opozycji demokratycznej poznał wielu byłych członków PPS m.in. Tadeusza Szturm de Sztrema i Ludwika Cohna, którzy byli dysponentami funduszy PPR-WRN. Więzy towarzyskie były zapewne decydujące. Autor dość skrupulatnie odnotowuje dzień po dniu to, jak odradzała się, często w bólu i braku zaufania, PPS. Dochodziła do tego ogromna infiltracja środowiska przez SB. Tak było jeszcze w czasach KOR-u, kiedy to bezpieka prowadziła wyrafinowaną grę za pomocą agentów, licząc na osłabienie i rozbicie socjalistów od środka. Wzajemne animozje, brak zaufania, ambicje liderów sprawiły, że odradzająca się PPS natrafiła na gigantyczne problemy. Była jednak wówczas ogromna szansa, że odradzająca się Polska Partia Socjalistyczna odegra w wolnej już Polsce dużą rolę. Dlaczego tak się nie stało? Na to i więcej pytań odpowiada Łukasz Garbal, który poznał Lipskiego od podszewki.
Niezwykłe i bogate życie Jana Józefa Lipskiego autor odzwierciedla skrupulatnie, niemal dzień po dniu, dzięki czemu postać bohatera tej monografii staje się bliższa. Jesteśmy dzięki temu w stanie poznać człowieka, bez którego historia Polski XX wieku byłaby uboższa.
Nie jest to jednak lektura łatwa. Wymaga skupienia i na pewno czasu. Ilość stron, niemal dwa tysiące, mówią same za siebie. Ale to nie zarzut. Wręcz przeciwnie, to ogromny plus publikacji. To w końcu biografia źródłowa. Ważna, potrzebna i długo wyczekiwana.

Przemysław Prekiel

---
Łukasz Garbal, Jan Józef Lipski. Biografia źródłowa. Tom I 1926-1968, Tom II 1969-1991, Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2018.

 

 

Wydanie bieżące

Recenzje

„Przemoc, pokój, prawa człowieka” to książka Jerzego Oniszczuka wydana co prawda w roku 2016, niemniej jej aktualność w ostatnich latach okazała się niezwykle ważna, dotyczy bowiem filozofii konfliktu i dopuszczalności przemocy, co autor wyraźnie podkreśla we wstępie.

Więcej …
 

Książka „Chiny w nowej erze” jest kwintesencją działań naukowych i publicystycznych dra Sylwestra Szafarza. Powstawała ona kilka lat. Jest chronologicznym zbiorem materiałów związanych z przemianami, jakie zainspirowane zostały przygotowaniami i skutkami 20. Zjazdu Krajowego KPCh.

Więcej …
 

Monografia  „Prawne i etyczne fundamenty demokracji medialnej” jest studium z zakresu ewolucji współczesnych demokracji i wskazuje na postępujący proces przenikania polityki i mediów, co znacząco wpływa na kształtowanie się nowych relacji człowiek – polityka w obliczu wolnego rynku i rewolucji technologicznej opartej o systemy cyfrowe. W pracy zostały poddane eksploracji i usystematyzowane zagadnienia, wartości i normy istotne dla zjawiska opisanej w literaturze kategorii społecznej – demokracja medialna.

Więcej …
 

 

 
 
 
 
 

Gościmy

Naszą witrynę przegląda teraz 48 gości 

Statystyka

Odsłon : 7221476

Temat dnia

Na Dzień Kobiet

Był rok 1857. Pracujące w fabryce bawełny kobiety zastrajkowały domagając się takiej samej płacy jak mężczyźni i równego traktowania. Minęło pół wieku  był rok 1909 kiedy w USA po raz pierwszy obchodzono dzień kobiet.

Więcej …

Na lewicy

W dniu 13 marca 2024 roku w Warszawie odbyła się debata "Media publiczne z lewicowej perspektywy". Organizatorami była Polska Partia Socjalistyczna i Centrum Imienia Daszyńskiego.W panelu dyskusyjnym wystąpili: posłanka Paulina Matysiak, dr Andrzej Ziemski i Jakub Pietrzak.

Więcej …
 

W dniach 11 -13 marca, 2024 roku w Tarnowie, obradował III Kongres Pokoju zorganizowany przez prof. Marię Szyszkowską z udziałem środowisk naukowych z całej Polski. Otwarcia Kongresu dokonali: Prof. zw. dr hab. Maria Szyszkowska, Członek Komitetu Prognoz <Polska 2000 Plus> przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk oraz  Prof. dr hab. Tadeuszu Mędzelowski Dr H. C. Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu Wiceprezes Pacyfistycznego Stowarzyszenia.

Więcej …
 

W Warszawie w dniu 3 lutego 2024 roku zebrała się Rada Naczelna Polskiej Partii Socjalistycznej.
Dyskutowano na temat aktualnej sytuacji politycznej, zbliżających się wyborów samorządowych. Przedmiotem obrad i decyzji były sprawy organizacyjne.

Więcej …
 

W dniu 12 stycznia 2024 roku odbyło się w Warszawie posiedzenie Rady Mazowieckiej PPS. Poświęcone ono było analizie aktualnej sytuacji politycznej w kraju. Oceniono jej wpływ na zadania i politykę Polskiej Partii Socjalistycznej.

Więcej …
 

W dniu 9 grudnia 2023 roku w Warszawie odbyło się zebranie założycielskie Organizacji Młodzieżowej PPS „Młodzi Socjaliści”, która zawiązała się ponownie w wyniku otwartej inicjatywy władz centralnych PPS.

Więcej …
 

W dniu 5 grudnia 2023 roku w Warszawie odbył się pogrzeb Towarzysza Bogusława Gorskiego Honorowego Przewodniczącego Polskiej Partii Socjalistycznej.

Więcej …
 

W dniu 25 listopada 2023 roku w Warszawie odbyło się statutowe zebranie Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej. Przedmiotem obrad była ocena zakończonej wyborami do Sejmu i Senatu RP w dniu 15 października 2023 roku, kampania wyborcza, w której uczestniczyli kandydaci desygnowani przez PPS.

Więcej …
 

W dniu 18 listopada 2023 roku w Warszawie odbyło się spotkanie zorganizowane przez Komitet Warszawski PPS w związku z 131 rocznicą Kongresu Paryskiego, na którym zainicjowano powstanie Polskiej Partii Socjalistycznej.

Więcej …
 

W dniu 12 listopada 2023 roku w przeddzień 109 rocznicy walk warszawskich robotników pod przywództwem Organizacji Bojowej PPS z wojskami carskimi, w Warszawie na Placu Grzybowskim, pod obeliskiem upamiętniającym to wydarzenie, odbyło się uroczyste złożenie kwiatów.

Więcej …
 

W dniu 9 listopada 2023 roku odbyło się posiedzenie Rady Wojewódzkiej PPS – Mazowsze w sprawie wyborów parlamentarnych 2023..

Więcej …
 

W dniu 7 listopada 2023 roku przypadła 105 rocznica powołania w Lublinie Rządu Ludowego z premierem Ignacym Daszyńskim na czele. Z tej okazji przed pomnikiem Ignacego Daszyńskiego w Warszawie spotkali się działacze polskiej lewicy. Złożono kwiaty.

Więcej …
 

Państwowa Komisja Wyborcza podała w dniu 17 października 2023 roku pełne wyniki wyborów parlamentarnych, które odbyły się 15 października.
Frekwencja wyniosła 74,38 proc.

Więcej …