Stanisław Dubois to niewątpliwie lider młodzieży robotniczej w Drugiej Rzeczpospolitej, od początku swojej działalności zaangażowany w poprawę jej bytu. Przykładał ogromną wagę do wciągnięcia jej w orbitę wpływów PPS, do jej aktywności w życiu publicznym, łącząc walory edukacyjne z wypoczynkiem, łącząc młodzież pod jednym sztandarem.

W 2024 roku ukazał się zbiór jego publicystyki, artykułów i przemówień, który opublikowało wydawnictwo Oficyna 21. publikację obszernym wstępem opatrzył znakomity znawca dziejów najnowszych prof. Andrzej Friszke, który kompleksowo przedstawił życie i działalność Stanisława Dubois na tle burzliwych dziejów II RP.
W PRL-u Stanisław Dubois był postacią znaną i przez władze cenioną, choć jego obraz był nieco zniekształcony na potrzeby bieżącej polityki historycznej. Ukazał się wówczas dwukrotnie zbiór jego tekstów: pierwszy w 1968, drugi w 1988 roku. Obie publikacje zawierały duży walor poznawczy jednego z liderów PPS, jako znaczącego i zaangażowanego publicysty, któremu prasa, podobnie jak innym, służyła wówczas do aktualnej walki politycznej. Był publicystą ostrego pióra, często chłostający swoich adwersarzy ciętymi ripostami, obnażając ich obłudę, błędy i wstecznictwo. Charakteryzowała do zawsze troska o klasę, którą reprezentował, czyli klasę robotniczą. Los tej grupy społecznej był dla niego najważniejszy i problemy proletariatu podnosił ponad wszystko, łącząc ideę socjalistyczną z obroną demokracji, a następnie, w dobie postępującego autorytaryzmu, walkę o jej ponadczasowe przesłanie. Zapłacił za tę walkę ogromną cenę. Był skazany w procesie brzeskim, odsiadując wyrok w tej rozprawie obozu piłsudczykowskiego w opozycją demokratyczną. Wiele jego publikacji było cenzurowanych, co było wszechobecną codziennością w latach sanacyjnej dyktatury. Ostrze swoich wystąpień próbował realizować zarówno w Sejmie, na wiecach, demonstracjach, młodzieżowych zlotach, ale to na łamach prasy mógł dotrzeć do większej ilości mas. Partyjna elita PPS, do której się niewątpliwie zaliczał, jego sekretarz centralnego organu partyjnego- „Robotnika”, pozostawiła po sobie znacząca ilość publikacji, co jest niezwykle cennym źródłem, zwłaszcza dla badaczy myśli politycznej. Ogromna większość zawarta w publikacji jego tekstów dotyczy tych, zawartych w wspomnianym „Robotniku”, ale również w „Naprzodzie”, i „Dzienniku Popularnym”, którego żywot okazał się jednak bardzo krótki, ze względu na jego jednolitofrontowy charakter, co dla władz było nie do przyjęcia.
Jego bogaty zbiór to nie tylko teksty o charakterze politycznym. Stanisław Dubois miał ogromny talent do pisania reportaży, jako baczny obserwator życia społeczno-publicznego. Zauważalny dla czytelnika jest jego oryginalny styl, niezwykle żywy, zaangażowany, pochłaniający ciekawość czytelnika. Z kolei jego wystąpienia sejmowe cechują ogromną troskę o zachowanie swobód demokratycznych, coraz bardziej deptanych po „wyborach brzeskich”. Większość artykułów i przemówień, zawarte w tej publikacji, jest dostępna dla czytelnika po raz pierwszy, co stanowi ogromny walor książki. Książka kończy się nigdy nie publikowanym wywiadem z Stanisławem Dubois, który po części został ocenzurowany, jednak nawet jego niewielki fragment, stanowi ogromną wartość poznawczą.

Przemysław Prekiel

--
Stanisław Dubois, O przebudzenie. Artykuły, reportaże, przemówienia. Opracowanie: Przemysław Prekiel, wstęp: Andrzej Friszke, wyd. Oficyna 21, Warszawa 2024, s. 435.