„Przemoc, pokój, prawa człowieka” to książka Jerzego Oniszczuka wydana co prawda w roku 2016, niemniej jej aktualność w ostatnich latach okazała się niezwykle ważna, dotyczy bowiem filozofii konfliktu i dopuszczalności przemocy, co autor wyraźnie podkreśla we wstępie.
Książka składa się z trzech części: Filozoficzne tradycje i literackie doświadczenia, Ewolucja rzeczywistości w zakresie przemocy i pokoju, Prawne rezultaty poszukiwań rozumu i przemian rzeczywistości oraz z Wstępu autora i Zakończenia.
Na ponad 500 stronach tego dzieła autor zgromadził bardzo szeroki materiał poznawczy dotyczący analizowanych zagadnień w oparciu o wiedzę własną i doświadczenia naukowe oraz bardzo bogatą literaturę przedmiotu (ponad 400 pozycji). Analiza dokonywana jest z perspektywy filozoficznej, politologicznej i historycznej.
Dotyczy ona zagadnień związanych z relacjami pomiędzy ludźmi, pomiędzy ludźmi a instytucjami, które tworzyli na przestrzeni dziejów sięgając od okresu antycznego do współczesności, przede wszystkim pod kątem roli konfliktu i przemocy oraz praw człowieka. Autor konstatuje jednoznacznie, że wartości takie, jak życie w pokoju i pokój powszechny są podstawowymi prawami człowieka. Analiza ujmuje i eksponuje dorobek filozoficzny Kanta w dziedzinie praw człowieka z punktu widzenia podstawy, jaką stanowi umowa społeczna.
Znacząca część analizy dotyczy stanu relacji społecznych pod kątem akceptacji współpracy, współdziałania i współodpowiedzialności wobec trwałych tendencji do ekstremalnej konkurencji, konfliktu, a w finale wojny. Obejmuje to zjawisko zarówno jednostki, jak również struktury społeczne i polityczne. Zainteresował mnie w tym kontekście podrozdział dotyczący przemocy globalizmu neoliberalizmu i neokapitalizmu. Autor bardzo celnie zauważa, że współcześnie narastają społeczne opory wobec neoliberalnej nowomowy, która dała się poznać tworząc wyraźnie. od kilkudziesięciu już lat. mechanizm zmanipulowanego rozumu mającego służyć rynkowym dogmatom. To zaś prowadzi do konkurencji, konfliktu i wojny, na końcu której wracamy do podstaw czyli zysku. Autor wyraźnie tutaj zaznacza, że neoliberalny i neokapitalistyczny system skorumpował i zdegenerował wizję liberalną, kapitalizm i demokrację, które ze zdecydowanie większą ostrożnością pochodziły do problemów wojny i pokoju.
Współcześnie problem pokoju i wojny jest nierozerwalnie związany z zagadnieniami wolności i praw jednostki. Autor zaznacza, że szczególnie doświadczenia II wojny światowej ugruntowały przekonanie, że tylko w warunkach pokoju trwającego między mocarstwami możliwe jest kształtowanie prawa międzynarodowego regulującego powszechne zasady wolności i praw człowieka. Zawarcie pokoju po każdym konflikcie owocowało w skali globalnej powszechną odbudową zaufania, rozwojem współpracy i powszechnym, choć nie zawsze długotrwałym poszanowanie prawa. W tym mieściły się prawa człowieka.
Godne zacytowania są te fragmenty Wstępu, które dotyczą ewolucji myślenia o konflikcie. Szczególną formą przemocy – pisze Autor – są wojny. Z nimi związane jest zabijanie i inne metody używania siły. Wiele z tych rodzajów przemocy wstępowało też w okresach określanych jako pokój. Najstarsze wyobrażenia o stanie wojny wiązały się z wolą bóstw, ale też dostrzegano stojące za nimi ludzkie żądze, które miały popychać do konfliktów. Pytano o konieczność wystąpienia wojny: czy w naturze człowieka tkwi jakiś nakaz podjęcia walki? Współczesne badania wykazują, że moment, w którym wojnę kończy pokój, podobnie jak moment wystąpienia konfliktu ma charakter losowy. Jeśli zaś chodzi o długość wojny, to dowodzi się, że najczęściej występują wojny najkrótsze. Ustalenie to prowadzi do wniosku, że państwa, które walczą nie muszą „usuwać agresji z organizmu”, zanim pójdą po rozum do głowy, że „wojny nie mają impetu, który musi się wyczerpać”…
Dzieło „Przemoc, pokój, prawa człowieka” jest wielkim wyzwaniem dla teoretyków, ale również praktyków pokoju i wojny. Ma ono charakter ponadczasowy, choć współczesnych odniesień, szczególnie dotyczących sytuacji w naszym obszarze cywilizacyjnym jest wiele.
Autor, Profesor Jerzy Oniszczuk, ma za sobą wielką pracę teoretyczną, której efekty tworzą podstawy dla współczesnej myśli politycznej tworzącej ramy dla pokoju i pokojowego współistnienia.
Andrzej Ziemski
---
Oniszczuk J., Przemoc, pokój, prawa człowieka. Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2016, s. 514.